Iedereen van ons heeft het vermogen een boeddha te zijn, een verlicht wezen. Het zijn de volledig tot bloei gekomen kwaliteiten, in beginsel in ieder van ons aanwezig, die verlichte wezens onderscheiden van ‘gewone’ wezens.
Er zijn drie verschillende kwaliteiten te onderscheiden; een regenboogachtig lichaam, een onbeperkte geest en een doelgerichte spontane activiteit, vol van vreugde. Het regenboogachtig lichaam ontstaat vanuit een volledig besef van datgene wat in de Hart-sutra wordt onderwezen: vorm is leegte en leegte is vorm. Zodra wij begrijpen en ervaren dat alles wat volgens ons driedimensionaal en solide is in werkelijkheid een denkbeeldig iets is, wordt ons wezen oneindig vindingrijk en onbevreesd. We worden een betrouwbare onvoorwaardelijke bron van bescherming voor alle wezens. Onze oneindige geest is het resultaat van de vernietiging van alle starre denkbeelden. In die toestand heeft zij de capaciteit ontwikkeld om de dingen te zien en te begrijpen zoals ze werkelijk zijn, van het alledaagse tot het subtiele en diepgaande. Dit is de geestesgesteldheid waarover wordt gesproken in alle teksten en commentaren. De oneindige vindingrijkheid en het precies begrijpen van iedere situatie, geeft ons dan het vertrouwen en de kracht om te handelen op een wijze waarbij het welzijn van alle wezens gediend is. Vrij van tekortkomingen en begrenzingen is dan ons handelen helder, machtig en vreugdevol.
Wat weerhoudt ons ervan dat we dit leven als zodanig ervaren? Twee oneindige kalpa’s geleden – of gewoon gezegd heel, heel lang geleden – was deze vraag de drijvende kracht op weg naar de verlichting van een bepaald wezen, de medicijnboeddha. In zijn verlichte toestand en met alle hierboven genoemde capaciteiten herkende de medicijnboeddha (Tib. Sangye Menla) de drie vergiften die ervoor zorgen dat we onze capaciteiten niet volledig benutten. Deze drie vergiften zijn: onwetendheid, gehechtheid en agressie. Simpel gezegd: We begrijpen niet volledig wat er gebeurt of welke krachten we binnen handbereik hebben. Door deze beperkte waarneming ontwikkelen we starre denkbeelden over deze wereld. Als iemand ons wereldbeeld bedreigt, worden we boos, verontwaardigd, zoeken we ruzie en beschouwen we de ander als onze vijand. Wat de medicijnboeddha begreep, was dat deze manier van denken ons op alle niveaus van ons bestaan beïnvloedt. De drie vergiften zorgen ervoor dat we verstrikt raken in religie, filosofie en nihilisme. Maar ook in ons dagelijks leven kunnen deze drie vergiften bepalend zijn voor onze voorkeuren voor vrienden, eten, beroep; kortom voor van alles. Zij zijn de bron voor onze drama’s op spiritueel, emotioneel en lichamelijk gebied. Dus hebben we een tegengif nodig, niet om de vergiften te vernietigen, maar om ze in overeenstemming met de leer en traditie van de medicijnboeddha te transformeren.
Ieder vergif is eigenlijk een verborgen neurotische uiting van de drie edele verlichtingskwaliteiten. Als we onze onwetendheid transformeren maken we dientengevolge weer een verbinding met onze rijkdom aan krachten – ons regenboogachtig lichaam. Zodra we onze starre denkbeelden loslaten, openen we ons voor de oneindige natuur van de geest. En als we onze bezitsdrang opgeven en onszelf in verbinding met alle wezens zien, maakt concurrentie plaats voor vreugde en worden al onze handelingen een spontane uiting van onze verlichte geest.
Als een boeddha onderricht, geeft hij informatie en richting die zowel op het relatieve als het absolute niveau van nut zijn. De dharma-lessen zijn uiterst belangrijk, gaan over hoe de dingen werkelijk zijn en dringen meteen door tot de kern van de problemen: de drie vergiften. Uiteindelijk gaat het erom dat wij onze visie transformeren. In het geval van medicijnboeddha is de spirituele beoefening die hij gaf specifiek gericht op de drie vergiften. Of ons ongenoegen met onze wereld voortkomt uit spirituele, emotionele of lichamelijke kwesties, het gaat steeds om het transformeren van onze ervaringen, die hun basis hebben in de drie te veranderen vergiften.
Medicijnboeddha was tegelijk in staat te zien hoezeer we als menselijke wezens in onze ervaringen gevangen zitten. Hij zag dat we door onze emotionele en lichamelijke pijn en onbehagen niet in staat zijn om uit onze hachelijke situatie te treden en dat we zodoende niet in staat zijn de dharma naar waarde te schatten.
Om de drukkende symptomen en omstandigheden te elimineren, gaf de medicijnboeddha lessen in geneeskunde. De lessen vanuit deze verlichte bron zijn vervolgens gedurende vele generaties tot op heden bewaard gebleven.
Volgens historische en mythologische Tibetaanse bronnen werd de traditionele Indiase geneeskunde, Ayurveda, door Brahma doorgegeven aan de wijzen en yogi’s van India. Brahma had het op zijn beurt eonen eerder van de medicijnboeddha geleerd. De Ambrosia Hart Tantra (Tib. Gyud Zhi) werd in de 11e eeuw door de grote geleerde Yutok Yonten Gonpo geschreven en wordt beschouwd als de meest complete overdracht van lessen over geneeskunde van de medicijnboeddha. Het belangrijkste doel van deze lessen is de mensen behulpzaam te zijn bij het overwinnen van hun emotionele en lichamelijke barrières, zodat er ruimte ontstaat om datgene te doen wat uiteindelijk zinvol is, namelijk dat wat de mensen opnieuw in contact brengt met hun verlichte mogelijkheden.
Als we aan geneeskunde uit lang vervlogen tijden denken, zorgt onze vooringenomenheid er vaak voor dat we het als iets archaïsch beschouwen en niet toepasbaar in onze moderne tijd – zelfs als het van de medicijnboeddha komt. Het is echter verrassend dat ieder aspect van de huidige geneeskunde al is terug te vinden in deze lessen: embryologie, pre- en postnatale verzorging, kindergeneeskunde, ouderdomskunde, speciale geneeskunde voor vrouwen en mannen in elke leeftijd, psychiatrie, chirurgie, enzovoorts. De adviezen van de medicijnboeddha zijn in vier categorieën in te delen; van oppervlakkig tot uiterst diepgaand.
Het eerste niveau van geneeswijze is de Gyud Zhi en gaat over het veranderen van de levensstijl: diëten, ontspanning, rust en hygiëne. In overeenstemming met de leer van de Tibetaanse Ayurveda wordt ongeveer 95% van alle symptomen van verstoring en ongenoegen weggenomen als we onze levenswijze zouden aanpassen aan onze specifieke constitutie (Tib. Rang Zhin) en onze gebruikelijke toestand. Een Tibetaanse of een Ayurvedische arts zal als volgt te werk gaan: het doen van een polsdiagnose, urineanalyse, observatie en bevoelen, tevens zal hij de medische geschiedenis vastleggen (ook van de ouders) en de astrologische gegevens bekijken. Deze bevindingen weerspiegelen het unieke mengsel van de drie basisenergieën van de cliënt, de Nyepas (Skt. Doshas). Deze drie energieën zijn: BEKAN (Skt. Kapha), dit heeft te maken met de basisstructuur van ons lichaam, LUNG (Skt. Vata), dit heeft te maken met alle beweging in onze geest en ons lichaam en met hoe we ons bewegen, TRIPA (Skt. Pitta), dit is het transformerende proces in ons lichaam, zoals metabolisme. De drie energieën, BEKAN, LUNG en TRIPA vormen samen een unieke mix die bepalend is voor onze conditie; hoe verwerken we informatie, welke emoties treden op de voorgrond, wat zijn onze spirituele neigingen? De medicijnboeddha constateerde dat er meer dan 84.000 van dergelijke energiecombinaties bestaan. Bij mensen valt dit uiteindelijk te reduceren tot 7 basisconstituties. Als wij kennis hebben van ons unieke wezen zijn we beter in staat onze levensstijl aan te passen en zullen we minder gestrest door het leven gaan. Tevens zijn we dan in staat onze dieper liggende kwaliteiten aan te boren.
Wetende dat dingen vaak uit de hand lopen voordat we toe willen geven dat er iets niet in orde is, zag de medicijnboeddha in dat op sommige momenten ingegrepen moet worden op diepere niveaus. Dit kan het geval zijn wanneer iemand te zwak of te ziek is om de problemen aan te pakken, of zelfs maar om zijn levensstijl te veranderen. Daarom zijn het tweede en derde niveau vooral gericht op een acute situatie, waarin ervoor wordt gezorgd dat de cliënt zijn levensstijl zal kunnen verbeteren om de zich steeds herhalende problemen te voorkomen.
Het tweede niveau van de Tibetaanse Ayurveda heeft te maken met ontgiften en verjonging. Soms is het nodig eerst een teveel aan afval of andere uitingen van disbalans kwijt te raken voordat we toe zijn aan een betere leefwijze met veel voordelen. Ontgiften is daarom nodig. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van kruiden, supplementen en geneesmiddelen, massage, hydrotherapie en methoden die in de Tibetaanse en Indiase Ayurveda bekend staan als de 5 Karma’s (Skt. Pancha Karma, Tib. Len Nga). Deze methoden maken gebruik van klysma’s, laxeermiddelen, braakmiddelen, neusbehandelingen, aderlatingen en bloedzuiveringen. Alleen na het volledig ontgiften is een verjongingskuur effectief. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van kruiden, supplementen en essence extracten zoals de verschillende Chulens en Kostbare Pillen binnen de Tibetaanse traditie. In de Indiase Ayurveda worden die Rasayanas genoemd. Verder wordt gebruik gemaakt van massage, hydrotherapie met verjongingskruiden en zelfs kruidenklysma’s. Soms is een verjongingskuur meteen noodzakelijk, voordat de cliënt fysiek in staat is om zijn levensstijl te wijzigen of om een ontgiftingskuur te doen. In een dergelijk geval moet er eerst worden opgebouwd en versterkt. Zo’n verjongingsaanpak past wel in onze huidige cultuur, met de obsessie voor diëten, met soms extreme vermagering en verzwakking als gevolg. Hier is dan het herstellen van een juiste balans hard nodig.
De behandelingen op dit niveau zijn zeer ingrijpend en vragen vanzelfsprekend om een gedegen kennis van de arts. Vooral als er lichamelijk veel aangepakt wordt, heeft dit invloed op het karma, zowel dat van de arts als de cliënt. Wederzijds vertrouwen is dan heel belangrijk, zowel op kennisgebied als op het gebied van ethiek.
Het derde niveau van Tibetaanse Ayurveda is nog indringender. Dit is het terrein van de geneeskunde in noodsituaties en de behandeling van diepgewortelde problemen. Hier is een meer radicale aanpak nodig. Het gaat hier om chirurgie, acupunctuur en moxabehandelingen (een vorm van acupunctuur d.m.v. hitte).
Het lijkt naar moderne maatstaven misschien schokkend, maar de geneeskunde zoals deze werd toegepast in het oude India, Tibet en andere delen van de wereld, bestond al uit geavanceerde chirurgische methoden – natuurlijk wel zonder de moderne technische hulpmiddelen. In Tibet werden ten tijde van onze Middeleeuwen dergelijke chirurgische handelingen echter verboden, omdat de moeder van een vorst na een ingreep het leven liet.
De Tibetanen claimen de uitvinding van de acupunctuur (de Gouden Naald Techniek) en dat zij het waren die het vervolgens aan de Chinezen leerden. Gelijktijdig bevatte de Indiase Ayurveda ook al een compleet acupunctuursysteem. Wie deze techniek heeft uitgevonden is een wat ondoorzichtige kwestie. Moxabehandelingen die het beste toegepast kunnen worden in hoog en droog bergklimaat, blijven tot op de dag van vandaag de voorkeursbehandeling op dit niveau van de Tibetaanse Ayurveda.
Dergelijke methoden worden eerder beschouwd als een laatste toevlucht dan als een eerste aanpak, behalve in geval van een noodsituatie. De medicijnboeddha wees erop dat er subtiele energiebronnen, kanalen en punten zijn in het lichaam. Hierin snijden, of ze op een verkeerde wijze stimuleren, kan op de lange duur problemen veroorzaken. Het kan zelfs fatale gevolgen hebben. Vaardigheid en timing zijn hierbij dus van groot belang. De Tibetaanse Ayurveda geeft bijvoorbeeld aan dat ingrepen en chirurgie slechte resultaten geven als ze plaatsvinden bij nieuwe maan. Anderzijds zijn er in een maand bepaalde dagen waarop chirurgische ingrepen heel effectief zijn, zoals op de achtste dag van een maancyclus – de dag van de medicijnboeddha. De astrologische gegevens van een cliënt dienen ook in overweging te worden genomen. Zelfs bij een moxabehandeling is de tijd en de dag van belang en een verkeerd tijdstip kan diverse nieuwe klachten opleveren. In een noodsituatie is dit natuurlijk niet doorslaggevend, dan moet er accuraat gehandeld worden ongeacht de effecten op langere termijn. Wanneer mogelijk kan er met een chirurgische behandeling beter gewacht worden tot het meest geschikte moment.
Het laatste niveau dat de medicijnboeddha onderwees in de Gyud Zhi is de spirituele geneeskunde. Dit niveau wordt als het meest ingrijpend beschouwd. Waarom?
Als het waar is dat de wijze waarop we onze wereld waarnemen ons handelen bepaalt ten opzichte van onszelf en de anderen, dan lijkt het niet meer dan logisch dat een andere kijk op de wereld ons op elk niveau zal beïnvloeden. Maar transformeert een nieuwe zienswijze de drie vergiften werkelijk of worden de problemen er alleen maar door verzacht? Dit is een vraag die we zeker moeten stellen, vooral in het Westen.
De voorschriften van een slechte religie kunnen leiden tot veranderde eetgewoonten die de gezondheid kunnen schaden. Banden met familie en vrienden moeten soms ineens verbroken worden. De visie op leven en dood moet er soms door veranderen. Ook bij positieve veranderingen, als men de dingen zoals ze zijn omarmt als zijnde een illusie, kunnen een persoonlijk leven en relaties veranderen. Op de lange termijn moeten de fluctuaties in het gevoelsleven plaats gaan maken voor een groter gevoel van persoonlijke integratie en eenheid, uitmondend in een grotere liefde voor de ander en onszelf: een gevoel van volledigheid en ontplooiing. Misschien was dit de reden voor Gampopa om in zijn Juwelensieraad van bevrijding zijn studenten aan te sporen de leraren en lessen grondig te onderzoeken. In het Westen horen we te vaak berichten van volgelingen, die blindelings hun goeroe volgen. Het afstand doen van de eigen kracht kan niet anders dan desastreuze gevolgen hebben op de langere termijn.
De medicijnboeddha onderkende dat er afgezien van persoonlijke keuzes op spiritueel gebied ook andere zaken een rol kunnen spelen, zoals aangeboren mentale neigingen die te veel ruimte bieden aan negatieve krachten en invloeden en die ons schade kunnen berokkenen, bijvoorbeeld bij bezetenheid. Onze westerse wetenschappelijke geest zal hierover de wenkbrauwen ophalen. Tijdens een dharmacursus werd mij echter ooit verteld dat van de 84.000 verschillende soorten wezens de meeste onzichtbaar zijn voor ons. Op spiritueel gebied biedt de Gyud Zhi meerdere methoden die te maken hebben met contemplatie en meditatie, maar ook gebeden en exorcisme. Kortom, er is meer tussen hemel en aarde.
Het is in de eerste plaats dus belangrijk dat we ons bewust worden van onze huidige toestand. Hoe hebben we zelf bijgedragen aan ons ongenoegen of aan onze ziekte, en wat kunnen we zelf doen om dit te veranderen? Hier gaat het dan direct over onze neigingen zoals deze zijn ontstaan vanuit de drie vergiften. Zelfkennis bepaalt dus in hoge mate het te verwachten niveau van genezing. Een dergelijke basis is onmisbaar, ongeacht het niveau van de geneeskundige aanpak. Ook draagt het bij aan de eigenlijke transformatie van de drie vergiften. Meditatie pakt de vergiften, onwetendheid, gehechtheid en agressie meteen aan, vooral door visualisaties en mantra’s van de medicijnboeddha. Het kan natuurlijk zo zijn dat andere geneeskundige meditaties net zo effectief of zelfs geschikter lijken. Als een cliënt vooral zorg en compassie dient te ontwikkelen, is het belangrijk om openheid te creëren. Dat kan d.m.v. de meditatiepraktijk van Liefdevolle Ogen (Tib. Chenrezig).
Het vierde niveau van de lessen van de medicijnboeddha zorgt ervoor dat de oorzaken van ons verdriet en onze ziekte worden getransformeerd, maar het kan ook snel herstel of een wonderbaarlijke genezing bewerkstelligen. Vanaf het moment dat verwarring, twijfel en angst zijn vernietigd, of in ieder geval zijn getemperd, is ons leven en handelen veel meer in overeenstemming met dat wat verdienstelijk is voor anderen en onszelf. Er is geen bedreiging meer. We kunnen kiezen voor leven i.p.v. chaos en ons lichaam en onze geest gedragen zich dienovereenkomstig. Toch kan het gebeuren dat een ernstige beschadiging van ons lichaam, bijvoorbeeld door kanker, onze conditie verslechtert of zelfs een vroegtijdige dood tot gevolg heeft. Wat is dan nog de waarde van de spirituele geneeskunde?
De wortels van alle ziektes en ongelukken zijn de drie vergiften. Transformeren we die, dan is de oorzaak voor toekomstige ziektes weggenomen. Soms met betrekking tot ons huidige leven, soms met betrekking tot latere levens. Spring je van een hoge rots met het besef dat je een grote fout maakt en zweer je dit nooit meer te herhalen, dan zaai je zaden in je bewustzijn voor later – voor een volgend leven. Ondertussen doet de zwaartekracht zijn werk. Wanneer je nog bewuster bent en zonder angst en vrees, dan zullen de negatieve emoties niet optreden tijdens het sterven, waardoor de dood en dat wat erna komt nog positiever uitpakken.
Uiteindelijk zijn de samengestelde lichaamsenergieën, BEKAN, LUNG en TRIPA niets anders dan de psychologisch-lichamelijke uitingen van de drie vergiften. Deze zijn op hun beurt niets anders dan een neurotische uiting van onze verlichte mogelijkheden, ons regenbooglichaam, onze oneindige geest en onze spontane energie.
Van de medicijnboeddha leren we dat we de drie vergiften kunnen temperen door een evenwichtige levensstijl en een bijpassende geneeswijze. Zo kunnen we onze kracht en vitaliteit hervinden en kunnen we vervolgens door spirituele oefening in
ons dagelijks leven de vergiften transformeren. Op deze wijze bereiken we een steeds grotere mate van verwerkelijking en een bewustzijnsniveau dat gelijk is aan dat van de medicijnboeddha. De sluiers van ‘gescheiden zijn’ vallen weg en we worden net zo schitterend als de medicijnboeddha.
Over de auteur: Robert Sachs heeft 20 jaar gestudeerd en gewerkt met de meest vooraanstaande Tibetaanse artsen en geleerden, waaronder Dr. Lobsang Rapgay. Hij heeft trainingen gegeven in medicijnboeddha-beoefening samen met Khenpo Karthar Rinpoche, een hoge Tibetaanse lama uit New York. Robert is de auteur van Nine Star Ki, uw astrologische gids voor Feng Shui, Wedergeboorte in een rein land en van Een leven in gezondheid, geheimen van de Tibetaanse Ayurveda.
